Ένα μικρό οδοιπορικό στις Παναγίες των Κυκλάδων
«Η Παναγιά τα πέλαγα κρατούσε στην ποδιά της. Τη Σίκινο, την Αμοργό και τ’ άλλα τα παιδιά της»
«Τα τζιτζίκια» Οδ. Ελύτης
Οι Παναγιές των Κυκλάδων χτισμένες δίπλα στο κύμα του Αιγαίου ή κρυμμένες από τους πειρατές στην ενδοχώρα των νησιών, με δεσπόζουσα θέση στην κεντρική πλατεία της Χώρας ή μικροσκοπικές και απομονωμένες ανάμεσα στις ξερολιθιές, αποτελούν έναν ύμνο στην Παναγιά αλλά και στην ίδια την ομορφιά και τη μαγεία του Αρχιπελάγους.
Οι περισσότερες γιορτάζουν στην καρδιά του Αυγούστου, το Δεκαπενταύγουστο, ακριβώς την ώρα που διαφαίνεται η αρχή του τέλους του καλοκαιριού και κρύβουν για τον κάθε νησιώτη τον κάθε Κυκλαδίτη διαφορετικούς συμβολισμούς.
Για αυτούς που κάποτε έφυγαν για μια καλύτερη τύχη, αποτελούν το ορόσημο για το ετήσιο αντάμωμα με τους συμπατριώτες τους.
Για άλλους που είναι πιστοί στις παραδόσεις συμβολίζουν την επιστροφή στην πατρίδα των παιδικών τους χρόνων.
Για όσους αγαπούν και υπηρετούν την τέχνη μια ακόμα ψηφίδα στο παζλ των γνώσεών τους.
Για τους λάτρεις των ταξιδιών ένα ακόμα ταξίδι στα καταγάλανα νερά του Αιγαίου.
Πάντα υπάρχει μια αφορμή για να γνωρίσουμε νέους τόπους και τους ανθρώπους τους.
Στη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου από όλων τα χείλη ακούγεται το τάμα ότι και του χρόνου θα είμαστε εκεί παρόντες πάλι να γιορτάσουμε την Παναγιά τη μητέρα όλων μας, την ίδια τη ζωή, για ακόμη ένα καλοκαίρι.
Και το ταξίδι ξεκινάει …..
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ, Άνδρος
«Άγιε Νικόλα φύλαγε κι αγιά Θαλασσινή ..» Νίκος Καββαδίας
Στην Άνδρο, στην είσοδο της Χώρας, πάνω στον βράχο της Πλακούρας, βρίσκεται χτισμένο το λιτό και όμορφο εκκλησάκι της «Παναγίας της Θαλασσινής».
Η λαϊκή παράδοση λέει πως ένα βράδυ με τρομερή τρικυμία οι ντόπιοι είδαν την εικόνα της Παναγίας να πλέει στη θάλασσα εκπέμποντας ένα αλλόκοτο φως. Στο σημείο ακριβώς που το κύμα έβγαλε την εικόνα οι Ανδριώτες έχτισαν το εκκλησάκι της Παναγιάς που την ονόμασαν «θαλασσινή» αφού ήρθε μόνη της ως την ακτή ταξιδεύοντας πάνω από τα κύματα της θάλασσας.
Ένας άλλος θρύλος μας διηγείται πως τα ξύλα που χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγη του ναού της Παναγίας Θαλασσινής είναι «δώρο» κάποιου καπετάνιου, που όταν το πλοίο του κινδύνεψε από φουρτούνα, τα πέταξε στη θάλασσα, και κρατώντας τα σφιχτά μέσα στο πέλαγος κατάφερε να βγει στην ακτή.
Η Παναγία Θαλασσινή, σύμφωνα με την παράδοση, προστατεύει αυτούς που ταξιδεύουν στην θάλασσα, μαζί με τον Άγιο Νικόλαο και η παρουσία Της δεν θα μπορούσε να λείπει από την Άνδρο, ένα κυκλαδονήσι με τόσο μακρά και ένδοξη ναυτική παράδοση.
Η Παναγιά Θαλασσινή (ή «Αγιά Θαλασσινή», όπως συνήθως την αποκαλούν οι Ανδριώτες) αποτελεί, μαζί με τον φάρο Τουρλίτη και το άγαλμα του Ναύτη, ένα τρίπτυχο υψηλού συμβολισμού για την Άνδρο, αλλά και τα πλέον φημισμένα διεθνώς και πολυφωτογραφημένα αξιοθέατα της Χώρας του νησιού.
Από τον λιθόκτιστο εξώστη της Παναγίας Θαλασσινής ο προσκυνητής έχει την χαρά να ατενίζει την αρχόντισσα Χώρα, τον Τουρλίτη που στέκει καμαρωτός και δεσπόζει στην είσοδο του λιμανιού και το απέραντο γαλάζιο του πελάγου που ανοίγεται μπροστά του, πότε ανταριασμένο και άλλοτε πάλι λουσμένο στο χρυσό φως του Αιγαίου.
Οι Ανδριώτες, νησιώτες, με βαθιά την πίστη μέσα τους και την ευλάβεια που τους διακρίνει, έχτισαν όμορφο εκκλησάκι για να στεγάσουν την δική τους Παναγιά, την Παναγιά της θάλασσας, των ναυτικών και των ξενιτεμένων παιδιών τους, αλλά και την Παναγιά της προσευχής και της καλής ελπίδας, για τον γυρισμό των ταξιδεμένων από τα πέλαγα και τους ωκεανούς της γης, όπου απλώθηκε ιστορικά και καταξιώθηκε η Ανδριώτικη ναυτιλία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εφέστια εικόνα της Παναγίας Θαλασσινής που παριστά την Θεοτόκο να φορά μπλε χιτώνα θέλοντας να δείξουν τη σχέση της με τη θάλασσα, ενώ γνωρίζουμε από τους κανόνες της αγιογραφίας, ότι η μητέρα του Χριστού φοράει πάντα κόκκινο χιτώνα εξωτερικά, που δηλώνει την ανθρώπινη φύση της και μπλε ή σκούρο πράσινο από μέσα, που μαρτυρεί την άμεση, μυστηριακή και θαυματουργό συσχέτισή Της με την γέννηση του Θεανθρώπου.
Στον εξωτερικό τοίχο του μικρού ναού υπάρχουν εντοιχισμένες δύο μαρμάρινες πλάκες που αναφέρονται στις εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης του ναού που έχουν συντελεστεί δαπάναις του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή και, το έτος 2009, των Μιχάλη και Έλλης Γουλανδρή. Πλάι στην είσοδο του ναού υπάρχει μεταλλική καμπάνα με ανάγλυφη παράσταση του Εσταυρωμένου Χριστού που αναγράφει: «Ιερός Ναός Αγία Θαλασσινή Λ Κ».
Η Σύναξη της Παναγίας Θαλασσινής στην Άνδρο εορτάζεται κάθε χρόνο, το καλοκαίρι, στις 15 Αυγούστου.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΘΕΟΣΚΕΠΑΣΤΗ, στην Άνδρο
Σύμφωνα με την παράδοση, ένα βράδυ με φουρτούνα η εικόνα της Παναγίας ερχόταν από το πέλαγος προς την ακρογιαλιά με ένα παράξενο φως. Νησιώτες το ακολούθησαν και τους οδήγησε σε μια σπηλιά, όπου πάνω σε φύκια είδαν την εικόνα Της. Τη μετέφεραν στο παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου, αλλά την άλλη μέρα η εικόνα γύρισε στη σπηλιά! Εκεί χτίστηκε ο ναός. Η ξυλεία ενός καραβιού που ξέβρασε η θάλασσα κοντά στο ναό χρησιμοποιήθηκε για να φτιαχτεί η σκεπή. Οι ντόπιοι πίστεψαν ότι την έστειλε η Παναγία και την ονόμασαν Θεοσκέπαστη.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΝΟΥ: Ο Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας στην Τήνο
Ο ιερός ναός της Παναγίας της Τήνου, γνωστός επίσης και ως Παναγία Ευαγγελίστρια, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα λατρευτικά κέντρα της Ορθοδοξίας παγκοσμίως και τον συχνότερο προσκυνηματικό προορισμό εντός Ελλάδος. Το μεγαλύτερο θρησκευτικό προσκύνημα στη νησιωτική Ελλάδα παραμένει πάντα μια γιορτή για την ελπίδα και την πίστη. Για τη δύναμη του ανθρώπου και για όλα όσα μπορεί να δημιουργήσει. Το νησί της Τήνου είναι άρρηκτα δεμένο με το Ναό της Μεγαλόχαρης και για πολλούς ταυτίζονται. Ο ίδιος ο Ναός αναφέρεται μεταξύ των Τηνιακών ως “Παναγία”.
Στη θέση του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας προϋπήρχε βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος κατά την παράδοση πυρπολήθηκε σε πειρατική επιδρομή των Σαρακηνών, ενώ στην αρχαιότητα στην ίδια θέση υπήρχε αρχαίος ναός αφιερωμένος στον Διόνυσο.
Οικοδομήθηκε στην αρχική του μορφή μέσα σε τρία έτη (1823-1826) χάρη στην εθελοντική εργασία των Τηνιακών και τις χρηματικές συνεισφορές πιστών από κάθε γωνιά της Ελλάδας και αποτελεί το πρώτο αξιόλογο αρχιτεκτονικό μνημείο του απελευθερωμένου ελληνικού έθνους.
Πρόκειται για τρισυπόστατο ναό με θολωτά κλίτη και τρούλο πάνω από την Αγία Τράπεζα, που επιμελήθηκε αρχιτεκτονικά ο Σμυρνιός Ευστράτιος Καλονάρης. Τα μάρμαρα που χρησιμοποιήθηκαν από τον Πάνορμο και τη Δήλο, λάξευσαν καλλιτέχνες της Έξω Μεριάς δίνοντας τον καλύτερό τους εαυτό.
Το καμπαναριό ύψους 29μ., με τρία φανάρια (ορόφους), θυμίζει εκείνο της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης και αναστηλώθηκε το 1957 από τον Ιωάννη Φιλιππότη. Στους εξωτερικούς χώρους, φιλοτεχνήθηκαν ψηφιδωτά από άσπρα και μαύρα θαλασσινά βότσαλα.
Τα εκατοντάδες τάματα στο εσωτερικό του ναού κρύβουν το κάθε ένα τη δική του ιστορία.
Η εκκλησία
Ο ιερός ναός της Μεγαλόχαρης ανεγέρθηκε αμέσως μετά την εύρεση της θαυματουργής εικόνας.
Η μεγαλοπρεπής κατασκευή του (συμπεριλαμβανομένης της εικονογραφίας και των οικοδομημάτων που πλαισιώνουν τον ναό) ολοκληρώθηκε οκτώ (8) χρόνια αργότερα, στα 1830-1831.
Η εκκλησία αποτελεί στην ουσία ένα μοναστηριακό συγκρότημα. Πλήθος από εξειδικευμένους τεχνίτες και ταλαντούχους καλλιτέχνες εργάστηκαν ακατάβλητα για να χαράξουν τα λαμπερά μάρμαρα και να φιλοτεχνήσουν το μεγαλοπρεπές εσωτερικό του ναού. Ταυτόχρονα, ο χρυσός και το ασήμι που γενναιόδωρα πρόσφεραν στη Θεοτόκο χριστιανοί από όλο τον κόσμο, οι τεράστιοι πολυέλαιοι και τα αμέτρητα καντηλέρια που σχηματίζουν ατελείωτες σειρές φωτός συνθέτουν ένα μεγαλειώδες έργο χριστιανικής τέχνης και αρχιτεκτονικής. Στον ίδιο αυτό χώρο τελείται αδιάκοπα από την πρώτη ημέρα εγκαινίων του ναού έως σήμερα η Θεία Λειτουργία, πλημμυρίζοντας τον χώρο με ιερή συγκίνηση και θρησκευτική μεγαλοπρέπεια.
Η εύρεση της Ιερής Εικόνας της Παναγίας που φυλάσσεται στον ναό συνέπεσε χρονικά με την εγκαθίδρυση του νεότερου ελληνικού κράτους. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, η Ιερή Εικόνα συνδέθηκε με συγκλονιστικές αναφορές για πολυάριθμα θαύματα που λάμβαναν χώρα. Έτσι, η θαυματουργή αυτή εικόνα αποτέλεσε ένδειξη της λυτρωτικής παρέμβασης της Θεοτόκου και επιβεβαίωση της ύπαρξής της επί της Γης.
Η εικόνα
Ο ναός της Παναγίας Ευαγγελίστριας στην Τήνο είναι αφιερωμένος στην ιερή εικόνα που ανακαλύφθηκε εκεί στα 1823. Σύμφωνα με την παράδοση, η Αδελφή Πελαγία, μια νεαρή μοναχή από την Ιερά Μονή Κεχροβουνίου είδε ένα όραμα: η Παναγία εμφανίστηκε μπροστά της και της ζήτησε να βρει και να φέρει στο φως μια θαυματουργή εικόνα που επί χρόνια βρισκόταν θαμμένη στη γη. Ο σχετικός θρύλος αναφέρει ότι μόλις η εικόνα αντίκρισε το φως του ήλιου, ένα γυάλινο κάλυμμα δημιουργήθηκε για να την προστατέψει. Οι άνδρες που ξέθαψαν την εικόνα κατάφεραν να το σπάσουν και όσοι την άγγιξαν θεραπεύτηκαν.
Μεταξύ των πρώτων επισκεπτών που κατέφθασαν στο νησί για να προσκυνήσουν το ιερό εικόνισμα ήταν και οι ήρωες του 1821, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Ανδρέας Μιαούλης και Ιωάννης Μακρυγιάννης.
Στην εικόνα, η Παναγία απεικονίζεται σε στάση προσευχής προφέροντας τα λόγια από ένα ανοιχτό βιβλίο που βρίσκεται μπροστά της. Απέναντί της βλέπουμε τον Αρχάγγελο Γαβριήλ να κρατάει στα χέρια του έναν κρίνο, σύμβολο της αγνότητας, ενώ το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή περιστεριού κατεβαίνει από τον ουρανό.
Η τεχνοτροπία της Ιερής Εικόνας θεωρείται παλαιότερη της βυζαντινής περιόδου και ανάγεται στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Οι μελέτες που σχετίστηκαν με την προέλευσή της οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η Μεγαλόχαρη της Τήνου είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά. Στις μέρες μας, η Ιερή Εικόνα είναι καλυμμένη με χρυσό και πολύτιμες πέτρες, τα οποία αποτελούν αφιερώματα των πιστών και έκφραση της βαθιάς πίστης και ευγνωμοσύνης τους προς Εκείνη.
Οι βοηθητικοί χώροι, τα μουσεία-συλλογές στον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας Τήνου
Υπηρεσία Ιδρύματος
Παρεκκλήσιο: Στο παρεκκλήσιο δεξιά της κεντρικής εισόδου ο προσκυνητής μπορεί να ανάψει τη λαμπάδα του, αφού για λόγους προστασίας του εσωτερικού του Ναού αλλά και διευκόλυνσης της ομαλής ροής των πιστών, δεν επιτρέπεται στον κυρίως Ναό.
Εξομολογητήρια: Στα εξομολογητήρια στη δυτική πλευρά του συγκροτήματος τελείται το μυστήριο της εξομολόγησης.
Τέλος, σε χώρους στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ναού στεγάζονται τα παρακάτω μουσεία – συλλογές:
Έκθεση Εκκλησιαστικών Κειμηλίων και Εικόνων, Μαυσωλείο της Έλλης, Μουσείο Αντωνίου Σώχου, Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών, Πινακοθήκη.
Ο εορτασμός
Η Παναγίας της Τήνου γιορτάζει τέσσερις ημέρες τον χρόνο: στις 30 Ιανουαρίου, ημέρα εύρεσης της θαυματουργής εικόνας, στις 25 Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στις 23 Ιουλίου, ημέρα οράματος της Αγίας Πελαγίας και στις 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η 15η Αυγούστου είναι η μέρα αφιερωμένη στην Κοίμηση της Μεγαλόχαρης. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών και μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτάνευση στους δρόμους της πόλης. Την ίδια ημέρα, η Τήνος γιορτάζει επίσης τον τορπιλισμό στα 1940 του πολεμικού πλοίου «Έλλη», που βρισκόταν αγκυροβολημένο στον όρμο του νησιού.
Το επεισόδιο αυτό σήμανε και την ανάμειξη της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΛΙΑΝΗΣ, Άνω Μερά Μυκόνου
Στην Άνω Μερά Μυκόνου βρίσκεται τα ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Τουρλιανής, που ιδρύθηκε το 1542 από μοναχούς που ήλθαν από την Πάρο, σε θέση που παλαιότερα βρισκόταν η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου. Το 1767 ανακαινίσθηκε από τον Ιερομόναχο Ιγνάτιο Μπάσουλα και απέκτησε τη σημερινή της μορφή. Το καθολικό της μονής είναι τρίκλιτος σταυροειδής βυζαντινός ναός με τρούλο και διαθέτει ένα πανύψηλο μαρμάρινο κωδωνοστάσιο. Το κεντρικό κλίτος του καθολικού είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το αριστερό κλίτος είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου και το δεξιό κλίτος στον Άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο. Το αξιοθαύμαστο ξυλόγλυπτο μπαρόκ τέμπλο του τρίκλιτου ναού, ο επισκοπικός θρόνος και άμβωνας (τέλη 18ου αι.) λέγεται ότι κατασκευάστηκαν στην Φλωρεντία ενώ οι ωραίες εικόνες του τέμπλου ανήκουν στον αγιογράφο Ιωάννη «τον εκ Κερκύρας».
Η αρχιτεκτονική του συγκροτήματος εντυπωσιάζει με την λιτή του μεγαλοπρέπεια τον επισκέπτη, που θα θαυμάσει στην αυλή του την πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση του μαρμάρινου κωδωνοστασίου και της βρύσης, χαρακτηριστικά δείγματα της παραδοσιακής μαρμαρογλυπτικής των Κυκλάδων.
Την εικόνα της Παναγίας μας δεν την πιάνει σαράκι γιατί είναι αγιογραφημένη σε πλάκα από μασημένο κερί και μαστίχα χιώτικη, μίγμα απρόσβλητο στα έντομα.
Η παράδοση λέει πως η εικόνα είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Καθοριστική υπήρξε η προσφορά της ιεράς Μονής της Παναγίας της Τουρλιανής σε εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες, αφού χάρη στην κτηματική της περιουσία έγινε «η τροφός των πεινώντων και η οικία των γερόντων και πτωχών». Η εικόνα της Παναγίας Τουρλιανής μεταφέρεται με λιτανεία κάθε πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής στην Χώρα, σε έναν από τους τρεις ενοριακούς ναούς της Χώρας (Μεγάλη Παναγιά, Πανάχραντος, Αγία Κυριακή), όπου παραμένει μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου. Στις συλλογές του μοναστηριού υπάρχουν πολλά παλιά εργαλεία και σκεύη, σημαντικά εκκλησιαστικά κειμήλια, αρχιερατικά άμφια επίπλωση (ένας ξυλόγλυπτος επιτάφιος, αναλόγια κ.α.), μεταβυζαντινές εικόνες και διάφορα άλλα αφιερώματα.
Το δεκαπενταύγουστο γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού, ενώ με μεγαλοπρέπεια εορτάζονται τα Εννιάμερα της Παναγίας.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΚΑΤΟΝΤΑΠΥΛΙΑΝΗ Η΄ΚΑΤΑΠΟΛΙΑΝΗ. στην Πάρο
Στην Παροικιά, σε μικρή απόσταση από το λιμάνι βρίσκεται ο Ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ή Καταπολιανής για τους ντόπιους. Και οι δύο ονομασίες του ναού «Εκατονταπυλιανή» και «Καταπολιανή» φέρονται σε παράλληλη χρήση από τα μέσα του 16ου αιώνα. Η επίσημη όμως ονομασία είναι Εκατονταπυλιανή, όπου σύμφωνα με την παράδοση έχει πύλες (πόρτες) ενώ η εκατοστή θα φανερωθεί με το άνοιγμα αντίστοιχης μυστικής πόρτας όπου βρίσκεται στην Αγία Σοφία. Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή είναι ένα από τα γνωστότερα προσκυνήματα στο Αιγαίο.
Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα καλοδιατηρημένα παλαιοχριστιανικά μνημεία που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια μάλιστα δε το μεγαλύτερο σε μέγεθος. Σύμφωνα με την παράδοση το αρχικό κτίσμα του ναού ήταν έργο του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μέγα και Αγίου Κωνσταντίνου προς εκπλήρωση επιθυμίας της μητέρας του Αγίας Ελένης. Αναφέρεται ότι, κατά το ταξίδι της Βασιλομήτορος Ελένης προς τους Αγίους Τόπους λόγω μεγάλης θαλασσοταραχής το πλοίο που επέβαινε αναγκάστηκε να καταφύγει στην Πάρο. Εκεί προσευχόμενη η Αγία Ελένη έταξε στην Παναγία ότι μετά την ολοκλήρωση του ταξιδιού της να κτίσει μια μεγαλοπρεπή εκκλησία αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το τάμα αυτό ήταν που υλοποίησε ο γιός της Μέγας Κωνσταντίνος χτίζοντάς τον 4ο αιώνα μια τρίκλητη βασιλική. Τον 6ο αιώνα επί αυτοκράτορες Ιουστινιανού ο ναός αυτός ανακαινίσθηκε, αφαιρέθηκε η παλαιά σκεπή και προστέθηκε τρούλος με ημιθόλια. Κατά την παράδοση τις μετατροπές αυτές έκανε μαθητής του αρχιτέκτονα της Αγίας Σοφίας που ξεπέρασε στην τέχνη και τον δάσκαλό του. το Η ιερή εικόνα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής θεωρείται έργο του 17ου αιώνα και φέρεται στο Ιερό Εικονοστάσιο που χωρίζει τον κυρίως ναό από το Ιερό Βήμα.
Πιστοί ή μη, το προσκύνημα στην Παναγιά της Πάρου επιβάλλεται αν βρεθείτε στο νησί. Στη μορφή που σώζεται σήμερα, είναι μια εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και τρία παρεκκλήσια, με μοναδικές τοιχογραφίες σε αυτό του Αγίου Νικολάου. Το βαπτιστήριο, με μαρμάρινη χτιστή κολυμπήθρα σε σχήμα σταυρού, εξαιρετικά σπάνιο στη βυζαντινή ναοδομία και μοναδικό στον ελλαδικό χώρο, υπενθυμίζει για άλλη μια φορά τα εκπληκτικά δημιουργήματα από το μάρμαρο του νησιού.
Χωρίς το παριανό μάρμαρο, η γλυπτική και η ναοδομία της αρχαιότητας θα ήταν διαφορετικές και σίγουρα φτωχότερες. Το παριανό μάρμαρο, γνωστό ως «λυχνίτης», ήταν το λευκότερο και διαυγέστερο -κατασκευάστηκαν απ’ αυτό τα αετώματα του Παρθενώνα, η Αφροδίτη της Μήλου, ο Ερμής του Πραξιτέλη και δεκάδες άλλα αριστουργήματα. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς το χωριό Μαράθι, όπου βρίσκονται τα Αρχαία Λατομεία της Πάρου, για να δει την εξέλιξη των μεθόδων λατόμευσης και να θαυμάσει ολόλευκα κομμάτια μάρμαρου, εξορυγμένου κατά την αρχαιότητα, με τις επιγραφές των καλλιτεχνών που τα επεξεργάστηκαν.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΔΡΟΣΙΑΝΗ, στο οροπέδιο Τραγαίας της Νάξου
Το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, η Νάξος, κρύβει μια Παναγιά μοναδικής ομορφιάς και αξίας. Η Παναγιά η Δροσιανή, βρίσκεται στην ενδοχώρα του νησιού ,στη βόρεια άκρη της κοιλάδας της Δρυμαλίας, νότια του χωριού Μονή, δίπλα στο πανέμορφο Χαλκί, είναι ένα από τα παλαιότερα πρωτοχριστιανικά μνημεία στον ελληνικό χώρο και ένας από τους αρχαιότερους χριστιανικούς ναούς στα Βαλκάνια. Μάλιστα, για το νησί η Παναγία η Δροσιανή είναι ένα μεγάλης σημασίας θρησκευτικό κέντρο και από τα πιο ιστορικά Βυζαντινά μοναστήρια, προσελκύοντας το ενδιαφέρον των προσκυνητών απ’ όλο τον κόσμο.
Ο αρχικός ναός είναι μονόχωρος τρίκογχος με τρούλο, κτισμένος με ακατέργαστους λίθους και καλυμμένος με πλάκες. Χτίστηκε τον 6ο μ.Χ. αιώνα και στην πραγματικότητα είναι ένα μικροσκοπικό σύμπλεγμα από μία εκκλησία που κρύβει μέσα της τρία παρεκκλήσια. Βυζαντινές τοιχογραφίες και δύο εξαιρετικής τέχνης κωδωνοστάσια συμπληρώνουν την ομορφιά και κάνουν το σημείο από τα ομορφότερα του νησιού. Είναι αφιερωμένος στην Παναγιά της βροχής, καθώς οι Ναξιώτες ζουν σε ένα καρποφόρο νησί, προσέβλεπαν πάντα στον ουρανό για τη δρόσο που θα πότιζε τη γη τους.
Το μεγαλύτερο μέρος του ναού ήταν θαμμένο και μόλις τη δεκαετία του 70 έγιναν οι ανασκαφές από την αρχαιολογική υπηρεσία όπου και αποκαλύφθηκε πλήρως. Μέχρι τότε το μόνο μέρος που ήταν ορατό ήταν η κυρίως εκκλησία που ήταν και η πλέον πρόσφατη. Το όνομα «Δροσιανή», σύμφωνα με την παράδοση, προήλθε όταν η Παναγιά «δρόσισε» τον τόπο, έπειτα από μια μεγάλη περίοδο ανομβρίας.
Η μοναδική διπλή παράσταση του Χριστού στον τρούλο, ως νέου με λίγα γένια και ως ώριμου άνδρα με γενειάδα, ερμηνεύει πιθανότατα το δόγμα της διπλής ,θείας και ανθρώπινης, φύσης του Θεανθρώπου. Στην κόγχη της αψίδας του ιερού παριστάνεται η Ανάληψη, όπου εμφανίζονται έξι άγγελοι, αντί για τέσσερις όπως συνηθίζεται. Στο εσωτερικό, σώζονται αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφιών, το νεότερο των οποίων χρονολογείται στο 14ο αιώνα και κάλυπταν το αρχικό στρώμα των τοιχογραφιών του μνημείου τον 7ο αι.
Ένα πυργομονάστηρο γεμάτο τέχνη
Πολύ κοντά στην Παναγιά τη Δροσιανή, στον κάμπο της Αγιασού, ένα πρώην πυργομονάστηρο έχει μετατραπεί σ’ έναν εκπληκτικό χώρο τέχνης. Ο Πύργος Μπαζαίου χτίστηκε πριν από περίπου τέσσερις αιώνες, αρχικά ως Μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού.
Σήμερα είναι το σημείο όπου πραγματοποιείται το Φεστιβάλ Νάξου. Μπορούμε να απολαύσουμε τους ανατρεπτικούς μαρμάρινους σταυρούς που βρίσκονται στην παλιά τραπεζαρία του μοναστηριού και το έργο «Κέρος» στο μικροσκοπικό κελί φλτου πρώτου ορόφου.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΟΖΟΒΙΩΤΙΣΣΑ, στην Αμοργό
Η Μονή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό, είναι ένα πανέμορφο βυζαντινό μοναστήρι χτισμένο στα πρανή του απόκρημνου βράχου σε υψόμετρο 300 μέτρων από το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου, ορατή μόνο από το πέλαγος. Από μακριά μοιάζει με λευκή ζωγραφιά πάνω σε βράχους απειλητικούς κι απόκρημνους.
Σύμφωνα με την παράδοση τη Μονή ίδρυσε ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός το 1088, όταν η εικόνα της Παναγίας έφτασε εκεί με θαυματουργό τρόπο, όπου στην περίοδο της Εικονομαχίας την είχε στείλει μια γυναίκα από το Χόζοβο της Μικράς Ασίας, απ΄ όπου πήρε και το όνομά της Χοζοβιώτισσα. Άλλη εκδοχή αναφέρει πως το μοναστήρι ιδρύθηκε τον 9ο αιώνα από μοναχούς της Παλαιστίνης και ανακαινίστηκε μετέπειτα από τον αυτοκράτορα Αλέξιο τον Α΄ κατά το 1207.
Η εικόνα της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας θεωρείται ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Την εβδομάδα της Διακαινησίμου σύμφωνα με παλαιό τους έθιμο η εικόνα της Παναγίας μεταφέρεται με λιτανεία σε όλο σχεδόν το νησί της Αμοργού. Σύμφωνα με την παράδοση ,η εικόνα της Παναγίας έφτασε μέσα σε μια βάρκα , στην οποία έκαιγε ένα φως, πράγμα που αρχικά φόβισε τους κατοίκους πως πρόκειται για πειρατικό πλοίο. Όταν όμως πλησίασαν και είδαν την εικόνα, αποφάσισαν να χτίσουν εκκλησία στην ακτή και να την τοποθετήσουν.
Η εκκλησία έχει μήκος 40 μέτρα πλάτος περίπου 5 μέτρα και ανυψώνεται σε 8 επίπεδα φτάνοντας τα 23 μέτρα ύψος.
Στο λιτό, απέριττο και ταυτόχρονα επιβλητικό μοναστήρι ο επισκέπτης φτάνει ανεβαίνοντας περίπου 300 σκαλιά. Δεν μπορείς παρά να σταθείς με δέος μπροστά σε αυτό το παράξενο οικοδόμημα του 1017.
Στενές σκάλες, πέτρινες ή χτιστές, σκαλισμένες πάνω στο βράχο, συνδέουν τους ορόφους της μονής. Λαξευμένα στο βράχο είναι και τα κελιά των μοναχών, τα μαγειρεία, οι αποθήκες, τα πατητήρια και τα πηγάδια. Οι φιλόξενοι μοναχοί κερνούν καφέ και λουκούμι τους επισκέπτες.
Μέσα στη μονή υπάρχουν δύο ενεπίγραφες εικόνες της Παναγίας και ένα εξαπτέρυγο που χρονολογείται στην εποχή του αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού. Οι εικόνες αποτελούν ζωντανές μαρτυρίες της καταγωγής της εικόνας, ότι προέρχτοναι από την περιοχή Χοζιβά ή Χόζοβο των Αγίων Τόπων, από όπου πήρε και το όνομά της.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΑΛΑΜΙΩΤΙΣΣΑ, στην Ανάφη
Όταν ο επισκέπτης φθάνει με το πλοίο στην Ανάφη, θα διακρίνει στα δεξιά του, στην ανατολική πλευρά του νησιού, τον επιβλητικό μονόλιθο που στην κορυφή του διακρίνεται σαν μια λευκή κουκίδα η μονή της Παναγίας της Καλαμιώτισσας. Μάλιστα, ο Γάλλος περιηγητής του 18ου αι., Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ, τον αποκαλεί τον πιο τρομακτικό βράχο του κόσμου. Ο Κάλαμος (460μ) είναι δεύτερος ψηλότερος βράχος στη Μεσόγειο μετά το Γιβραλτάρ και είναι το εντυπωσιακότερο φυσικό αξιοθέατο του νησιού. Στην κορυφή του Καλάμου, στην οποία οδηγεί μονοπάτι από τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής, βρίσκεται η μονή της Παναγίας της Καλαμιώτισσας, που κτίσθηκε το 1715, δίπλα σε ερείπια μεσαιωνικού οχυρού.
Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε κοντά στο μοναστήρι κρεμασμένη σε ένα καλάμι, γι αυτό και ονομάστηκε Καλαμιώτισσα
Το μονοπάτι που οδηγεί στην Άνω Παναγία της Ανάφης έχει την αφετηρία του στους πρόποδες του Καλάμου, στην περιοχή όπου βρίσκονται τα ερείπια του ιερού του Αιγλήτη (Αναφαίου) Απόλλωνα και η μονή της Ζωοδόχου Πηγής (Κάτω Παναγία). Ύστερα από διαδρομή μιάμισης περίπου ώρας μέσα σε τραχύ και επιβλητικό ορεινό τοπίο, οι προσκυνητές αλλά και οι λάτρεις των πεζοπορικών διαδρομών φθάνουν στην Καλαμιώτισσα, όπου απολαμβάνουν την απόλυτη ηρεμία, τη γαλήνη της ψυχής και του πνεύματος, αλλά και την εκπληκτική θέα στο απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου.
Η Ιερά Μονή Καλαμιώτισσας οικοδομήθηκε περί το 1600, το καθολικό του είναι ένας μονόχωρος τρουλαίος ναός με υψηλές αναλογίες, έχει δίτοξο νεοκλασσικό καμπαναριό και ξυλόγλυτο τέμλπο του 18ου αιώνα. Εγκαταλείφτηκε το 19ο αιώνα, όπου όλες οι εικόνες του μεταφέρθηκαν στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, που βρίσκεται στους πρόποδες του βράχου
Σώζονται το καθολικό (μονόχωρος τρουλαίος ναός με δίτοξο καμπαναριό, αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Θεοτόκου) κελιά και δεξαμενή. Πρώτος μοναχός έγινε κάποιος εμποροπλοίαρχος από την Οία, ο οποίος σώθηκε επικαλούμενος την Παναγία και υποσχέθηκε να την διακονήσει. Μετά από λίγο χρόνο πήγε και ο αδελφός του. Έμειναν έξω από την Καλαμιώτισσα σε δύο κελιά, ενώ έκτισαν άλλα δύο και ανακαίνισαν την υπάρχουσα δεξαμενή. Στον τοίχο ενός κελιού, απέναντι από τον ναό, υπήρχε εντοιχισμένη μικρή πλάκα με εγχάρακτη επιγραφή: «Οἴᾳ τῆς Θήρας 1715 Αδελφοὶ Μοναχοὶ Αγάπιος καὶ Μελέτιος». Εκλάπη το 2003 μ.Χ.
Το 1751 μ.Χ., κατόπιν πατριαρχικού Σιγιλλίου του Σωφρονίου από τα Ιεροσόλυμα (1774 – 1780 μ.Χ.), η Μονή ανακηρύσσεται Πατριαρχικό Σταυροπήγιο. Τα σταυροπηγιακά του δίκαια ανανεώνονται το 1798 μ.Χ. από τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Γύρω από το κτιριακό συγκρότημα της Καλαμιώτισσας έχουν εντοπιστεί λείψανα οχύρωσης Μεσαιωνικών Χρόνων.
Στο πλαίσιο της μεγαλύτερης αναφιώτικης γιορτής, του πανηγυριού της Παναγίας της Καλαμιώτισσας στις 7-8 Σεπτεμβρίου, η εικόνα της Παναγίας μεταφέρεται από τη μονή της Ζωοδόχου Πηγής στην κορυφή του Καλάμου, στην παλαιά μονή, όπου ακολουθεί ολονύχτια τελετή. Η επιστροφή γίνεται το επόμενο πρωινό. Το πανηγύρι της Παναγίας είναι πολύ σημαντικό για το νησί οι δε προετοιμασίες ξεκινούν πολλές μέρες πριν.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΕΠΙΣΚΟΠΗ, στη Σαντορίνη
Ο Ναός Επισκοπής Θήρας είναι μεσοβυζαντινός ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και βρίσκεται νότια του χωριού Μέσα Γωνιά της Σαντορίνης. Είναι γνωστός και με τα ονόματα: Επισκοπή Γωνιάς και Παναγιά η Επισκοπή.
Ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία των Κυκλάδων. Ο ναός κτίστηκε κατά τον 11ο αιώνα με αυτοκρατορική χορηγία, από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α’ Κομνηνό. Στο εσωτερικό του σώζονται εξαιρετικές τοιχογραφίες και τέμπλο ξυλόγλυπτο. Ο ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, ο οποίος έχει δεχτεί διάφορες προσθήκες. Στη θέση του ναού υπήρχε παλαιότερα τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική, τμήματα και γλυπτά της οποίας ενσωματώθηκαν στο μεσοβυζαντινό κτίσμα. Σημαντικότερα στοιχεία από την εσωτερική του διακόσμηση είναι το μαρμάρινο τέμπλο του και οι τοιχογραφίες του, η χρονολόγηση των οποίων διχάζει ακόμα τους βυζαντινολόγους και τοποθετείται μεταξύ τέλους 11ου και τέλους 12ου αιώνα. Από τα σημαντικότερα έργα της, η πανέμορφη εικόνα της Παναγίας με το Χριστό, στον τύπο της Γλυκοφιλούσας, πλαισιωμένη με έξι μορφές ιεραρχών, η οποία λατρεύεται μέχρι σήμερα και με ιδιαίτερο σεβασμό από τους πιστούς. Η εικόνα συμμετείχε στις λιτανείες στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και δόθηκε στον Ναό της Επισκοπής τον 11ο αιώνα. Στο προαύλιο χώρο του ναού έχει ανακαλυφθεί νεκροταφείο της εποχής της ενετοκρατίας. Στις 14 Αυγούστου, παραμονή της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τελείται στον ναό Μέγας Αρχιερατικός Εσπερινός και Αρτοκλασία. Στην συνέχεια γίνεται πανήγυρη κατά την οποία έχει καθιερωθεί να μοιράζεται φάβα, φασόλια και κρασί νυχτέρι. Ακολουθεί παράκληση και ολονύχτιο προσκύνημα των πιστών.
Στις 15 Αυγούστου, ανήμερα της γιορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τελείται στον ναό Αρχιερατική Θεία Λειτουργία.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΕΡΑ ΤΡΥΠΗΤΗ, στη Θηρασιά
Φωτο κ. Κωνσταντινίδη
Και του χρόνου της Παναγιάς! Γιορτή και στο νησί της Θηρασιάς, όπου γιορτάζει η Παναγία Κερά (Ιερά Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου), η οποία δεσπόζει στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού, στο ακρωτήρι Τρυπητή Στη Θηρασιά της Ιστορίας, και της Απλότητας. Το μοναστήρι βρίσκεται πάνω στο ακρωτήρι Τρυπητή και οφείλει το όνομα σε μια σπηλιά, που βρίσκεται στη βάση του βράχου και είναι ανοικτή και από τις δύο πλευρές. Οι βάρκες περνούν μέσα από αυτό το άνοιγμα, την Τρύπα δηλαδή, που έδωσε την επωνυμία στην περιοχή. Εντυπωσιακό και πασίγνωστο είναι το ρώσικο ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού.
Τα κελιά διατηρούνται σε άριστη κατάσταση και πλέον χρησιμοποιούνται ως τόπος ολιγοήμερης παραθεριστικής διαμονής για τους ντόπιους.
Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα μνημεία της Θηρασιάς, καθώς αποτυπώνεται στο χάρτη που συνέταξε ο Ρώσος μοναχός V. Barskij το 1745. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το όμορφο ξύλινο τέμπλο της εκκλησίας που χρονολογείται από το 1851.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΚΡΕΜΙΩΤΙΣΣΑ, στην Ίο
Η εκκλησία της Παναγίας της Γκρεμιώτισσας βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της Χώρας στη Ίο και χτίστηκε το 1797 μ.Χ. Το όνομά της η εκκλησία το οφείλει στη βραχώδη τοποθεσία που βρίσκεται. Σύμφωνα με την παράδοση στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν η Κρήτη στέναζε κάτω από το ζυγό των Τούρκων, ευσεβείς Κρητικοί θέλοντας να σώσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, την έβαλαν σε μια σχεδία, άναψαν πάνω ένα καντήλι και την άφησαν να ταξιδέψει στα κύματα του Αιγαίου. Η σχεδία ταξίδεψε προς τα βόρεια του Αιγαίου πελάγους καταλήγοντας στα βράχια του Μυλοπότα όρμου της Ίου. Κάποιοι τσοπάνηδες πρόσεξαν το βράδυ το παράξενο φως και έτρεξαν περίεργοι κοντά. Με έκσταση αντίκρισαν την εικόνα τη μετέφεραν στο χωριό και την τοποθέτησαν στο ναό του Αγίου Νικολάου, στη θέση του σημερινού Ευαγγελισμού. Μετά από σειρά θαυμάτων αποφάσισαν να φτιάξουν εκκλησία στο όνομά της να βλέπει προς την Κρήτη. Κατά μια άλλη εκδοχή οι Νιώτες τοποθέτησαν την εικόνα στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα. Την επόμενη όμως μέρα η εικόνα χάθηκε και ο παπάς πήγε στο Μυλοπότα, στο μέρος δηλαδή που βρέθηκε η εικόνα. Με εκπληξη είδε ότι φύκια είχαν σχηματίσει την Κρήτη. Τότε έφεραν πάλι την εικόνα στο χωριό και άρχισαν να χτίζουν την εκκλησία εκεί που σήμερα βρίσκεται ο ναός του Ευαγγελισμού. Το πρωί έχτιζαν, αλλά το βράδυ γκρεμιζόταν ό,τι έφτιαχναν. Αυτό γινόταν συνεχώς και τελικά κατάλαβαν ότι πρέπει να χτίσουν την εκκλησία σε μέρος που να βλέπει προς την Κρήτη. Έτσι έχτισαν την εκκλησία ψηλά στο Κάστρο.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΠΑΝΤΟΧΑΡΑ, το εκκλησάκι του Ελύτη στη Σίκινο
Η Παναγία η Παντοχαρά είναι ένα ξωκλήσι που ανεγέρθηκε στη Σίκινο, μία από τις τελευταίες επιθυμίες του βραβευμένου με Νόμπελ ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη. Στη σκαλιστή επιγραφή έξω από τον ναό εκτός των άλλων αναφέρει Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΥΤΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΑΝΤΟΧΑΡΑΟ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΕΠΙΣΚΕΦΤΕΙ ΠΟΤΕ ΤΟ ΝΗΣΙ». Για να φθάσει κανείς στην Παναγία την Παντοχαρά πρέπει ακολουθεί τη διαδρομή από τη χώρα της Σικίνου προς το Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής. Η τοποθεσία είναι μοναδική, εκπέμπει το φως ,την ομορφιά και την καθαρότητα των Κυκλάδων. Μπροστά από το μικρό εκκλησάκι απλώνεται η θάλασσα του Αιγαίου ενώ στο βάθος διακρίνονται η Σίφνος, η Αντίπαρος και άλλα Κυκλαδονήσια. Στην είσοδο του ναού υπάρχει σκαλισμένη η επιγραφή «Παρθένω Σικινίω Οδυσσέας Ελύτης ανέθηκε». Ο λόγος για τον οποίο το εκκλησάκι αφιερώθηκε στην Παναγία την Παντοχαρά είναι η ιδιαίτερη εντύπωση που έκανε στον ποιητή η εικόνα της Παναγίας Παντοχαράς στα Στροφάδια της Ζακύνθου.
Ο Οδυσσέας Ελύτης δεν πήγε ποτέ του στη Σίκινο, ωστόσο την εξυμνεί μέσα από στίχους των ποιημάτων του: «Η Παναγιά το πέλαγο/ κρατούσε στην ποδιά της/ Τη Σίκινο την Αμοργό/ και τ’ άλλα τα παιδιά της» (Τα ρω του έρωτα), «η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος/ «Κάθε λέξη κι από ’να χελιδόνι/ για να σου φέρνει την άνοιξη μέσα στο θέρος» είπε»» (Άξιον Εστί), «(Ψηλά την ώρα που σε μέγα βάθος/ Αφρίζοντας περνά μία Σίκινος)» (Ο μικρός ναυτίλος).
Η επιλογή του ποιητή να ανεγερθεί το ξωκλήσι στη Σίκινο δεν ήταν τυχαία, αφού του άρεσε πολύ η προφορά του ονόματος του νησιού, ο ασβέστης, το ελληνικό φως, το Αιγαίο. Η Παναγία Παντοχαρά στη Σίκινο είναι σύμβολο των στοιχείων της ελυτικής ποίησης, είναι το πάντρεμα του ελληνικού με το χριστιανικό στοιχείο.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ, στη Φολέγανδρο
Ένα φιδίσιο μονοπάτι, οριοθετημένο από ασβεστωμένες ξερολιθιές που από μακριά φαντάζει σαν άσκηση αρχιτεκτονικής ή, για τους πιο ρομαντικούς, σαν ένα μαγικό λευκό ζωνάρι. Στην πραγματικότητα είναι το μονοπάτι που οδηγεί στο Mοναστήρι της Παναγίας, σκαρφαλωμένο σ’ έναν βράχο πάνω από τη Χώρα της Φολεγάνδρου.
Η κατάλευκη εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του 19ου αιώνα, πολύτρουλη βασιλική με πολύ ψηλό καμπαναριό, διαθέτει εκπληκτική θέα και συνδέεται με δεκάδες πειρατικές ιστορίες και θρύλους. Το σημείο είχε επιλεγεί ως τόπος λατρείας από την αρχαιότητα. Έτσι, η εκκλησία είναι χτισμένη στη θέση αρχαίου ιερού, οικοδομικό υλικό του οποίου χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερσή της.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥΡΛΙΑΝΗ, στη Μήλο
Μια μικρή εκκλησία στο λόφο πάνω από το Κλήμα. Είναι ιδανικό σημείο για να δείτε πως ο ήλιος βουτά στα νερά του κόλπου του Αδάμαντα την ώρα του ηλιοβασιλέματος.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΡΦΙΑΤΙΣΣΑ, στη Μήλο
Στο δυτικό άκρο της Πλάκας, πάνω σε απόκρημνους βράχους χτίστηκε το 1810 ο ναός της Παναγίας της Κορφιάτισσας. Η τοποθεσία είναι γνωστή ως «Χάλαρα», ενώ ο χώρος μπροστά από το ναό ως «Μάρμαρα», λόγω του ότι η αυλή του ναού είναι στρωμένη με μαρμάρινες επιτύμβιες πλάκες από την παλαιά πόλη.
Επισκεπτόμενοι το Γενέσιον της Θεοτόκου ή Παναγία Κορφιάτισσα, όπως είναι κυρίως γνωστή η εκκλησία, εκτός του ότι θα απολαύσουμε την υπέροχη θέα στο πέλαγος και το εκπληκτικό ηλιοβασίλεμα, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε κειμήλια από τις παλιές εγκαταλελειμμένες εκκλησίες του νησιού, εικόνες κρητοβυζαντινής τέχνης από τις εκκλησίες της Ζεφυρίας, λείψανα αγίων φυλαγμένα σε μικρά ασημένια κιβώτια, το ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο τέμπλο του ναού, καθώς και τον επιχρυσωμένο επιτάφιο του 1600 από την Παναγιά τη Σκινιώτισσα, ο οποίος είναι φερμένος από τη Σμύρνη.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ, στην Κίμωλο
Στο νοτιοδυτικό άκρο των Κυκλάδων, σε απόσταση αναπνοής από τη Μήλο βρίσκεται το υπέροχο νησί της Κιμώλου. Η προστάτης – πολιούχος της Κιμώλου είναι η Παναγία η Οδηγήτρια, μαζί με την τοπική αγία του νησιού, την Οσία Μεθοδία. Ο μεγαλοπρεπής και επιβλητικός Ιερός Μητροπολιτικός και Προσκυνηματικός Ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας βρίσκεται στη κορωνίδα των εκκλησιών της Κιμώλου, κτίστηκε μεταξύ των ετών 1867 και 1874 με την προσωπική εργασία όλων των κατοίκων του νησιού που, με ζήλο, δούλευαν για το μεγάλο αυτό έργο επί 7 χρόνια, αφιλοκερδώς.
Στο Ναό της Παναγία της Οδηγήτριας είναι ενθρονισμένη η Ιερά Ομώνυμη εικόνα.
Μεταξύ των πολλών, παλαιών και ωραίων εικόνων στον Ιερό Μητροπολιτικό και Προσκυνηματικό Ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας, ωραιότερη είναι η εικόνα της Παναγίας «Οδηγήτριας» που η τέχνη της ανάγεται στους παλαιολόγειους χρόνους (15ος αιώνας) και πιθανότατα προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη ή τη μΘεσσαλονίκη.
Ο καλλιτεχνικός πλούτος της «Παναγιάς» είναι εντυπωσιακός και για να τον χαρεί κανείς πρέπει να της αφιερώσει αρκετό χρόνο.
Ο υμνητής της Ορθοδοξίας, λογοτέχνης και μεγάλος μας αγιογράφος Φώτης Κόντογλου αφιέρωσε στην εκκλησία και στην Κίμωλο αρκετό χρόνο (Φ. Κόντογλου, Ταξίδια, εκδ. Αστήρ, δ΄ έκδοση 1992) και φιλοτέχνησε στο τέμπλο της «Παναγιάς» δύο εικόνες: την Αγία Ευγενία και τον Άη Γιώργη καβαλάρη.
Ο Ναός εορτάζει 21 Νοεμβρίου στα Εισόδια της Θεοτόκου
ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗ, στη Σίφνο
Στο νησί των Κυκλάδων με τις 370 εκκλησίες, τη Σίφνο, κοντά στην Απολλωνία, βρίσκεται το βραχώδες ακρωτήρι της Χυσοπηγής, στο οποίο δεσπόζει το ομώνυμο μοναστήρι της Παναγιάς της Χρυσοπηγής που κτίστηκε το 1615. Στο νοτιοανατολικό τμήμα της Σίφνου μεταξύ του Φάρου και του Πλατύ Γιαλού, το μοναστήρι της Παναγίας Χρυσοπηγής αναδύεται λες μέσα από τα νερά του Αιγαίου για να προσφέρει εντυπωσιακές εικόνες στους επισκέπτες του. Αποτελεί σημείο αναφοράς για το κατάλευκο νησί, αφού η Παναγία η Χυσοπηγή είναι ταυτόχρονα η Πολιούχος του νησιού και η προστάτιδά του από το 1964.
Χτισμένη το 1615 δημιουργήθηκε για να στεγάσει τη θαυματουργή εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής που ανέσυραν οι ψαράδες του νησιού από τη θάλασσα την περίοδο της τουρκοκρατίας. Το Καθολικό (ναός) είναι μια βασιλική με κυλινδρικό θόλο και εσωτερικούς τοίχους που σχηματίζουν αψίδα. Το δάπεδο είναι μαρμαρόστρωτο. Διαθέτει επίσης ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Από το 1760 αποτελεί μετόχι του μοναστηριού της Βρυσιανής, ενώ χρωστάει την ονομασία της στον καλόγερο Παρθένο Χαιρέτη, ο οποίος την ονόμασε έτσι προς ανάμνηση της Χρυσοπηγής Χανιών, η οποία ήταν η μονή όπου ασκήτεψε πριν έρθει στη Σίφνο.
Κατάλευκη και με το φως του ήλιου να της προσδίδει περισσότερη λάμψη, έρχεται σε αντίθεση με την άγρια ομορφιά του βραχώδους τοπίου ολόγυρά της, χαρίζοντας σε όσους την επισκεφτούν αφορμή για αμέτρητα φωτογραφικά στιγμιότυπα.
Η Παναγία η Χρυσοπηγή τιμάται πανηγυρικά της ημέρα της Ανάληψης του Κυρίου, δηλαδή 40 ημέρες μετά το Πάσχα. Την ημέρα αυτή γίνεται μεγάλος εορτασμός γνωστός σε όλες τις Κυκλάδες, όπου η ιερά εικόνα της Παναγίας έρχεται ακτοπλοϊκώς με το πλοίο της γραμμής από το λιμάνι των Καμαρών και συγκεκριμένα από το σπίτι στο οποίο φυλασσόταν για ένα ολόκληρο χρόνο. Σε ένα από τα κελιά του μοναστηριού έζησε για λίγο διάστημα και ο καταγόμενος από τη Σίφνο, ποιητής Αριστομένης Προβελέγγιος και ο στιχουργός Αντώνη Δεκεκαβάλλε.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΠΟΥΛΑΤΗ, στη Σίφνο
Στην ανατολική ακτή της Σίφνου και πολύ κοντά στη θάλασσα βρίσκεται ένα εκκλησάκι η Παναγιά Πουλάτη. Η πρόσβαση γίνεται μέσω χωματόδρομου που ξεκινά από τις παρυφές του Αρτεμώνα και φτάνει μπροστά από την εκκλησία και πάνω στο κύμα. Με θέα το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου, ανάμεσα στα βράχια, κατάλευκη μ’ έναν μπλε τρούλο και πανύψηλα καμπαναριά. Η ομορφιά της είναι ανεπανάληπτη. Τα επιβλητικά καμπαναριά μαρτυρούν την θαυμάσια αρχιτεκτονική της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο πλακόστρωτος αυλόγυρος, που οδηγεί στις στοές, τους τάφους και τα κελιά και συμπληρώνει την εικόνα.
Η Παναγία η Πουλάτη χτίστηκε το 1871 και παρ’ ότι είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο.
ΠΑΝΑΓΙΑ Ή ΞΥΛΟΠΑΝΑΓΙΑ, στη Σέριφο
Η εκκλησία του 11ου αιώνα Παναγιά έδωσε το όνομά της στον οικισμό Παναγιά που βρίσκεται στο κέντρο της Σερίφου και είναι χτισμένη αμφιθεατρικά πάνω σε ένα λόφο και γύρω από την εκκλησία. Η εκκλησία της Παναγιάς ή Ξυλοπαναγιάς όπως λέγεται από τους ντόπιους, είναι η παλιότερη και σημαντικότερη εκκλησία της Σερίφου. Ο εορτασμός της γίνεται στις 15 Αυγούστου και είναι ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα του νησιού. Το πανηγύρι της Ξυλοπαναγιάς πραγματοποιείται γύρω από τη γέρικη ελιά στην πλατεία. Το όνομα Ξυλοπαναγιά προέρχεται εξαιτίας ενός εθίμου στο πανηγύρι της, και μάλιστα από τα «τσακώματα» με ξύλινες ράβδους μεταξύ των ανδρών για την κατάκτηση της ομορφότερης γυναίκας. Σύμφωνα με την παράδοση, όποιο ζευγάρι χόρευε πρώτο γύρω από την ελιά μπροστά στην εκκλησία θα παντρευότανε μέσα στον χρόνο. Σήμερα το έθιμο έχει σταματήσει αλλά το πανηγύρι είναι από τα σημαντικότερα του νησιού και εδώ συγκεντρώνονται σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του νησιού για γλέντι και χορό διάρκειας τριών ημερών.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΑΣΤΡΙΑΝΗ στην Κέα – Τζια
Η Μονή της Παναγίας της Καστριανής, που είναι και η προστάτιδα του νησιού, βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την παραλία του Οτζιά, στο βορειανατολική πλευρά του νησιού στη θέση Καστρί, στα 12 χλμ. από τη Χώρα. Η Μονή της Παναγίας της Καστριανής, κτισμένη πάνω σε βράχο, βρίσκεται στο σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας.
Το μοναστήρι, θεωρείται από τα σημαντικότερα του νησιού, και είναι αφιερωμένο στη Κοίμηση της Θεοτόκου. Στο μοναστηριακό χώρο διακρίνονται 2 ναοί, ο παλαιός (του 1800) και ο νεότερος (του 1910), διώροφο κτίσμα (ξενώνες για τους επισκέπτες), κελιά και βοηθητικοί χώροι, ενώ, στην τραπεζαρία προσφέρονται τοπικά εδέσματα.
Στην είσοδο του συγκροτήματος δεσπόζει το ψηλό καμπαναριό, σε μπλε-λευκή απόχρωση, και διπλό κωδωνοστάσιο.
Ο κεντρικός ναός είναι τύπου βασιλικής με τρούλο και φέρει εσωτερικά λευκό τέμπλο και μωσαϊκό με ρομβοειδή διακόσμηση. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η ίδια η Παναγία υπέδειξε την τοποθεσία προσκυνήματός της πάνω στον επιβλητικό λόφο Καστρί. Στον απόκρημνο βράχο, βρέθηκε το 1700 η εικόνα της θαμμένη μες στη γη, από βοσκούς που παρατήρησαν τη νύχτα μια λάμψη στην κορυφή του υψώματος. Πλησίασαν και σκάβοντας βρήκαν την ιερή εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Οι προσπάθειες να χτίσουν ένα εκκλησάκι όχι εκεί που βρήκαν την εικόνα αλλά λίγο πιο μακριά ,δεν είχαν αποτέλεσμα καθώς κάθε πρωί έβλεπαν τα θεμέλια και ό,τι είχαν χτίσει –σαν από θαύμα – να έχουν γκρεμιστεί και τα εργαλεία τους τοποθετημένα εκεί που βρέθηκε η εικόνα.
Το 1708 έκτισαν εκεί ένα εκκλησάκι, όπου μέχρι σήμερα φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα, ενώ το 1910 χτίστηκε από πάνω του μεγάλος ναός για να χωρά το πλήθος των πιστών που καταφθάνουν να προσκυνήσουν την χάρη της. Οι εικόνες του τέμπλου έγιναν από τον Αντώνιο Σκορδύλη το 1708.
Η Παναγία τιμάται πολλές φορές τον χρόνο, ιδίως, όμως, τον Δεκαπενταύγουστο.
Καταλήγοντας φτάνουμε στην πρωτεύουσα των Κυκλάδων τη μαγευτική Σύρο με τα 2.500 διατηρητέα σπίτια. Εκεί θα επισκεφθούμε δύο εκκλησίες που ανήκουν στην Καθολική εκκλησία.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΡΜΗΛΟΥ, στη Σύρο
Η Παναγία Καρμήλου στην Άνω Σύρο χρονολογείται περίπου στο 1640, όπως αναγράφεται και στο ανώθυρο της κεντρικής εισόδου. Ανακατασκευάστηκε το 1824 υπό την επίβλεψη του Τηνιακού μάστορα Χατζή Σήμου και φέρει μαρμάρινη όψη. Ο εσωτερικός διάκοσμος της εκκλησίας δημιουργεί ένα μοναδικό σκηνικό που αξίζει κανείς να ανακαλύψει.
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΠΙΣΚΟΠΙΑΝΗ (ή Πισκοπιανή)
Η Επισκοπιανή είναι χτισμένη λίγο έξω από τον οικισμό Επισκοπείο, σε μικρή απόσταση δυτικά της Ερμουπόλης. Αποτελούσε τόπο παραθερισμού του επισκόπου από το 16ο αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση η Παναγία η Επισκοπιανή πρέπει να υπήρξε η πρώτη καθολική μητρόπολη του νησιού. Σύμφωνα με μαρτυρίες του 1631 και του 1700 η εκκλησία παλαιότερα ετιμάτο στο όνομα της Παναγίας Πρωτόθρονου. Κάποιοι μελετητές αναφέρουν ότι κτίστηκε τον 10ο – 11ο αιώνα, ενώ ανακατασκευάστηκε το 1652. Έχει σταυροειδές σχήμα με τρούλο. Στην Παναγία Επισκοπιανή αποδίδεται και η σωτηρία από την επιδημία πανώλης που ξέσπασε στο νησί το 1728. Στο δάπεδο της Παναγίας Επισκοπιανής υπάρχουν πέντε ταφικές πλάκες από γκρίζο και λευκό μάρμαρο, με ανάγλυφο διάκοσμο, χρονολογίες από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και επιγραφές στην ιταλική γλώσσα. Οι εν λόγω τάφοι ανήκουν όλοι στην οικογένεια Bottaro, γνωστή οικογένεια Ιταλών ιατρών που παραθέριζε σε οικία κοντά στην εκκλησία.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΝΕΩΡΙΤΙΣΣΑ, στη Σύρο
Ο Σεβασμιώτατος κ. Δωρόθεος Β’, βαθύτατα συγκινημένος και έντονα εντυπωσιασμένος από την αθρόα συμμετοχή των εργαζομένων του ΝΕΩΡΙΟΥ στα εγκαίνια του, εντός του χώρου των Ναυπηγείων, ιερού Παρεκκλησίου των Εισοδίων της Θεοτόκου, προέβη στην ακόλουθη δήλωση:
«Από σήμερα, το ναυπηγείο του Νεωρίου, οι διευθύνοντες αυτό και οι εργαζόμενοι σ’ αυτό έχουν τεθεί υπό την προστασία της Παναγίας! Στις χιλιάδες των Θεοτοκονυμίων, που έχει αποδώσει ο λαός μας και η παράδοσή μας στην Παναγία, προσθέτουμε και ένα ακόμα, aυτό της Παναγίας της «Νεωρίτισσας», το οποίο θα αποδοθεί στο νεόδμητο Παρεκκλήσιο με ιδιαίτερη Μητροπολιτική μας Πράξη!»
Από την Ιερά Μητρόπολη
Ερμούπολη, 5 Δεκεμβρίου 2021
(Μέρος αυτών δημοσιεύθηκε το 2013 στο περιοδικό « η Άποψη»)
Πόσο ευλογημένοι κι ευτυχισμένοι είμαστε που γεννηθήκαμε σ΄ αυτό τον τόπο, την Ελλάδα μας!!
